Το αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα, που αναδείχτηκε -κατά τα φαινόμενα- νικητής του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και έμοιαζε, για κάποιο διάστημα και για κάποιες χώρες, ότι μπορεί να συνδυάσει δημοκρατικά δικαιώματα με οικονομική ανάπτυξη, άγγιξε τα όριά του ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Με το σύγγραμμα "Ο μετασχηματισμός της δημοκρατίας", που δημοσιεύθηκε το 1967, καθώς και με μια σειρά παρεμφερών κειμένων τα επόμενα χρόνια, ο Johannes Agnoli έθεσε επί τάπητος το ζήτημα της κριτικής διερεύνησης "της μορφής κράτος ως τέτοιας". Μέσα από την ανάλυση του Agnoli επισημαίνεται η αντιστροφή στη λογική και τη λειτουργία του σύγχρονου κοινοβουλευτικού συστήματος: αντί να διαβιβάζει την περιβόητη λαϊκή εντολή στο κράτος μέσα από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους, η σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία λειτουργεί ουσιαστικά ως ιμάντας μεταβίβασης εντολών από την ταξικά προσδιορισμένη κορυφή του κράτους στο "λαό", ο οποίος γίνεται αντικείμενο και όχι υποκείμενο της εξουσίας. Σημαντικό ρόλο σ' αυτή την ανεστραμμένη διαδικασία παίζουν τα σύγχρονα κόμματα, το οποία, όπως επιβεβαιώνει η σύγχρονη ιστορία, δεν διστάζουν να προσχωρήσουν σε οικουμενικούς συνασπισμούς όταν φαίνεται να απειλείται η ίδια η μορφή της κυριαρχίας.
Η κριτική προσέγγιση του Agnoli στο σύγχρονο αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα συνέχισε να ζει, ή να φυτοζωεί, στο περιθώριο της "επίσημης" πολιτικής επιστήμης, σε αντίθεση με τις θεωρίες για το "τέλος της ιστορίας", που δικαιώνουν οικονομικά την κεφαλαιοκρατία και αναδεικνύουν το αστικό συνταγματικό κράτος ως την πλέον κατάλληλη πολιτική μορφή. Ωστόσο, οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην καμπή του 21ου αιώνα φαίνεται να δικαιώνουν τις κριτικές προσεγγίσεις τύπου Agnoli στο σύγχρονο κράτος, καθώς το ζήτημα της ριζικής αλλαγής του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος εξορίζεται από την ημερήσια διάταξη της πολιτικής, ενώ σε περιόδους κρίσης γίνεται αναδρομή είτε στον "καλό" δημοκρατικό χαρακτήρα, ο οποίος πρέπει να αναζωογονηθεί (ενδεχομένως δια της αστυνομίας), είτε σε επιτακτικά ζητήματα αξιοποίησης και αναπαραγωγής (του κεφαλαίου), τα οποία λαμβάνουν υπερσυνταγματική και αυταρχική μορφή.
120 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ
ΑΘΗΝΑ 1972
