ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΙΛΑΡΕΤΟΥ ΤΟΥ ΕΛΕΗΜΟΝΟΣ

Το 821/822 ο μοναχός Νικήτας από την Άμνια της Παφλαγονίας, ο οποίος ήταν εξόριστος στην Καρυούπολη της Μάνης για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας που πιθανόν είχαν να κάνουν με την αναγκαστική μετοίκηση αρμενικής καταγωγής πληθυσμών στην Πελοπόννησο από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Α΄ (802-811), συγγράφει τον Bίο του παππού του αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος. Το κείμενο του Βίου γραμμένο σε απλή γλώσσα και με επιρροές από τον βιβλικό λόγο, αφηγείται τη ζωή ενός πλούσιου γαιοκτήμονα της Παφλαγονίας, που λόγω κακών συγκυριών πτωχεύει, χάνοντας εντελώς την περιουσία του, αλλά δουλεύοντας σκληρά κατορθώνει να συντηρεί με αξιοπρέπεια την πολυμελή οικογένειά του και να μοιράζει αφειδώς το υστέρημά του στους φτωχούς. Με τον Βίο του αγίου Φιλαρέτου, ο Νικήτας εισάγει στην αγιογραφική παράδοση της μεσοβυζαντινής εποχής έναν νέο τύπο, λαϊκού αγίου, που σε αντίθεση με τον κληρικό ή μοναχό μάρτυρα της εικονομαχίας ζει μέσα στην κοινωνία, βιώνει τα καθημερινά της προβλήματα, εφαρμόζει υπερβολικά τη χριστιανική αρετή της φιλευσπλαχνίας και αγιάζει μέσα στην οικογένεια. Τα πρωτότυπα αγιογραφικά στοιχεία του Βίου, σε συνδυασμό με την απλότητα και την κομψότητα του ύφους, προκαλούν τον θαυμασμό του αναγνώστη και τον καθιστούν ένα από τα πιο δημοφιλή αγιολογικά κείμενα. Η αντικατάσταση των παραδοσιακών ανατολικών προτύπων από κλασικά ελληνικά και πιο ορθολογικά, σηματοδοτούν το πέρασμα από την εικονομαχική αγιογραφία των υπερβολών, των φανατισμών και των στείρων θεολογικών αντιπαραθέσεων, σε μια αγιογραφία περισσότερο λαϊκή και ανθρώπινη, πιο κοντά στα πρότυπα της πνευματικής κίνησης του βυζαντινού ανθρωπισμού. Λόγω της πληθώρας των ιστορικών λεπτομερειών που ο Βίος μας παρέχει για την αγροτική ιστορία του 8ου αιώνα, έχει χαρακτηριστεί ως βασικό έργο του είδους της «αγροτικής αγιογραφίας» και έχει αποτελέσει πρότυπο για πολλούς μεταγενέστερους Βίους αγίων. Ο Βίος του αγίου Φιλαρέτου είναι μία αξιόπιστη, έμμεση αφηγηματική πηγή, η οποία μας παρέχει πολλές ιστορικές πληροφορίες, για την οικονομική, κοινωνική, διοικητική και στρατιωτική οργάνωση του βυζαντινού κράτους, αλλά και για τον καθημερινό τρόπο ζωής, τις συνήθειες των πολιτών, τον ρόλο και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Για όλα τα παραπάνω θεωρείται ένα πρωτοποριακό και καινοτόμο έργο της βυζαντινής λογοτεχνίας των αρχών του 9ου αιώνα.

95 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΛΑΥΡΑΣ