Για τη Φιλική έχουν γίνει ως τώρα υποθέσεις διάφορες. Η ουσία όμως είναι μια: Ότι έκαμε το θαύμα ν' ανεβάσει με μιας τους Έλληνες από τη θέση του ραγιά στην ανώτατη βαθμίδα του ανθρώπου, όπως η φύση τον έχει φτιάσει: Πλάσμα λεύτερο και δημιουργικό.
Τρεις άντρες, από τ' ανώνυμο πλήθος, απλοϊκοί και σχεδόν αμόρφωτοι, κατάφεραν το απίστευτο, να λευτερώσουν τους Έλληνες, δεκαπέντε ολάκερα χρόνια πριν καταχτήσουν την εθνική τους λευτεριά. Με ποιο τρόπο μαγικό πέτυχαν τέτοιο λαμπρό αποτέλεσμα; Οι απλοί αυτοί άνθρωποι, που δεν είχανε διακριθεί ούτε προ, ούτε κατά, ούτε μετά τον αγώνα, για τίποτα άλλο, μπόρεσαν ωστόσο να συλλάβουν αυτή τη ζωντανή και βαθύτατη αλήθεια, που αποτελεί και τη μόνη αξία τους: Ότι ο άνθρωπος είναι ή δεν είναι λεύτερος - μέσα του.
Αυτή την εσωτερική λευτεριά, τη μόνη πραγματική, που απ' αυτήν πηγάζει και κάθε άλλη, μπόρεσαν να τη φυσήξουν και να τη ριζώσουν στην ψυχή των Ελλήνων. Αυτό είναι το κύριο, το μεγάλο τους έργο. Κι από ιστορία σίγουρα δε νιώθει τίποτα όποιος δε μπορεί να κάνει αυτό το πρώτο ξεκαθάρισμα. Από τη στιγμή που η Φιλική Εταιρία λευτέρωσε την ψυχή των Ελλήνων, η συμβίωση με τον καταχτητή δεν ήτανε πια δυνατή. Κι η προσφυγή στα όπλα πρώτη κι απλούστατη συνέπεια.
324 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΜΠΙΡΗΣ
