Ο Κοσμάς ή Πατροκοσμάς ή Άγιος Κοσμάς δεν έχει καμία σχέση με τον ομώνυμο Άγιο που είναι ένας από τους δύο Αγίους Αναργύρους. Είναι ένας Άγιος που έζησε σε νεώτερη εποχή, στον δέκατο όγδοο αιώνα. Έζησε τότε που το σκλαβωμένο Γένος σφάδαζε κάτω από το πέλμα της Τουρκιάς, τότε που το σκοτάδι της αμαθείας σκέπαζε απ' άκρη σ' άκρη τη σκλαβωμένη Ελλάδα. Το Γένος ολόκληρο, κάτω από αυτές τις συνθήκες, αγωνιζόταν να διασωθεί και να διατηρήσει τη γλώσσα του, τη θρησκεία του καθώς και τη βαθιά Ελληνική καταγωγή του. Αγωνιζόταν, γιατί κινδύνευε να εξισλαμισθεί από το «Παιδομάζωμα» και τα φριχτά βασανιστήρια των Τούρκων.
Ακριβώς την εποχή εκείνη φάνηκε ο Κοσμάς ή Πατροκοσμάς, λες και ήταν Θεόσταλτος. Με το θάρρος που τον διέκρινε σε μεγάλο βαθμό και με την αποφασιστικότητα του πραγματικού Αποστόλου, άρχισε να διδάσκει το λαό της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Ηπείρου, να τον εμψυχώνει Θρησκευτικά και Εθνικά, θυμίζοντάς του πως ήταν ελληνικός και χριστιανικός λαός και πως η μέρα της λευτεριάς, το «ποθούμενον» ή το «θάμμα», δεν θ' αργούσε.
Έτσι, με τα λόγια του γλύκαινε τις πονεμένες ψυχές, τις εγκαρδίωνε και τους χάριζε την ελπίδα, σταγόνα ελπίδας, στην απέραντη απελπισία τους. Ήταν, λοιπόν, ένας Απόστολος ο Κοσμάς, την εποχή αυτή, ένας πραγματικός Απόστολος της Θρησκείας και του Έθνους.
Σύμφωνα με τα σωζόμενα ιστορικά στοιχεία και ιδιαίτερα με τη βιογραφία του, που έγραψαν ο Ιερομόναχος Σάπφειρος Χριστοδουλίδης και ο αγωνιστής του 1821 Χριστόφορος Περραιβός, ο Κοσμάς γεννήθηκε στα 1714 στο Μεγάλο Δένδρο ή Μονοδένδρι της επαρχίας Απόκουρου της Αιτωλίας. Το μικρό του όνομα ήταν Κώστας. Ο πατέρας του ήταν υφαντής το επάγγελμα και καταγόταν από την Ήπειρο. Ευσεβείς, αδούλωτες και φιλελεύθερες ψυχές οι γονείς του, για να ξεφύγουν το διωγμό των Τούρκων, καταφεύγουν στη φιλόξενη Ρουμελιώτικη Γη
124 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ Η ΧΡΥΣΟΠΗΓΗ
